“Qohumları var-dövlət
üstündə onu çox incidirdilər”
© Siz saytımı vərəqlədikcə Azərbaycan və Azərbaycanın ürəyi sayılan Qarabağdan bəhs edən yazıları, videoları izləyəcək və qurucunun tərcümeyi-halı, yaradıcılığı ilə tanış olacaq, onun barəsində tanınmış insanların ürək sözlərini oxuyacaqsınız. © Adil İrşadoğlu (Əliyev), saytın qurucusu.
“Qohumları var-dövlət
üstündə onu çox incidirdilər”
Daim xalqının sevincinə sevinən, kədərini öz içindən yana – yana keçirən, millətinin haqq sözünü deməyi bacaran mərd insan – Qənirə Rüstəm qızı Rüstəmova dözülməz Qarabağ həsrətiylə ünvanını dəyişdi, əbədiyyətə qovuşdu. Allah qəni – qəni rəhmət eləsin !
ŞEİRİN MÜƏLLİFİ VƏ SƏSLƏNDİRDİ
RÜFƏT NASOSNU
https://adilirshadoglu.wordpress.com/category/daha-cox-yazi-v%c9%99-videonu-buradan-izl%c9%99yin/
Atam İrşad Məhəmməd oğlu Əliyev
(Doğum tarixi : 25.02.1924. - Ölüm tarixi : 13. 03. 1993).
Onun soy-kökü Ağdamın Sarıhacılı və Seyidli kəndlərindəndir. Qarabağ xanı Pənahəli xanın əqrabasıdır. Əslimiz, kökümüz Cavanşirlər nəslindəndir. Cavanşir eli qızılbaş tayfalarına mənsub olmayan müxtəlif tayfa əmirləri sırasına daxil edilmişdi. Mirzə Camal yazır ki, Pənahəli xanın əsil-nəsəbi Dizaqın Cavanşir elindəndir. Bu el çox qədim zamanlarda Türküstandan gəlmiş Bəhmanlı elinin bir qolu olan Sarıcalı oymağındandır. Mirzə Adıgözəl bəyin adlarını çəkdiyi Cavanşir, Kəbirli, Otuziki, Kolanı, Bəhmənli və başqa Azərbaycan türk tayfaları Qarabağ vilayətinin köklü elatları idilər. Otuziki tayfası Səfəvi dövründə müəyyən vergi immunitetinə malik ərazi vahidi təşkil edirdi, Cavanşir tayfasının başçısı isə bu tayfa birləşməsinin irsi hakimi idi. Cavanşirlərin yaşadığı oymaqlardan biri də Dizaq mahalında yerləşən Sarıcalı oymağı idi. Rəvayətə görə bu oymağın adı onun əsasını qoyan Əli adlı şəxsin kürən olması ilə əlaqədar Sarıca Əli kimi çağırılması ilə bağlı olmuşdur.
Atam İrşad Məhəmməd oğlu Əliyev Azərbaycanın görkəmli yazıçısı, dramaturqu və maarif xadimi Süleyman Sani Axundovun mənsub olduğu nəslin ləyaqətli nümayəndəsidir. Ulu babam Allahverdioğlu Mehdi bəyin həyat yoldaşı Əziz nənəm Süleyman Sani Axundovun əmisi Abbas bəyin oğlu 2-ci Abbasın qızıdır.
Bizim Sarıhacılı kəndimiz Azərbaycan Respublikası Ağdam rayonunun Seyidli kənd inzibati ərazi dairəsində kənddir, Qarabağ düzündə yerləşir.
1593-cü ilə bağlı bir Osmanlı qaynağında Otuziki elinin 27 (iyirmi yeddi) oymağının adı sadalanır ki, onlardan biri də Sarıhacılıdır.
Ağdam rayonundakı Sarıhacılı kəndi həmin oymağın adını özündə yaşadır. Görünür bu oymaq öz adını kəndin əsasını qoyan Sarı Hacı adlı şəxsin adından götürmüşdür. Sarıhacılı kəndi Sovet dövründə xeyli böyümüş, rayon mərkəzilə birləşmiş və 1989-cu ilə qədər 28 min 31 nəfər əhalisi olmuşdur.
Bilməyənlər bilsin. Sarıhacılı kəndi başqadır, Sarıcalı kəndi başqa. Sarıhacılı kəndi Ağdamın Seyidli, Xıdırlı, Əhmədavar kəndləri və Əsgəran rayonu ilə, Sarıcalı kəndi isə Ağcabədi rayonu ilə həmsərhəddir. Ümumiyyətlə Otuziki elinin - Ağdamın Sarıhacılı, Seyidli, Sarıcalı və sonradan Çəmənli (Çəmənliyə qız və həmin qıza cehiz sırasında torpaq sahəsi verib qohum olmuşuq) kəndlərinin keçmiş sakinləri Qarabağ xanlığının bünövrəsini qoyan Pənahəli xanın qohum-əqrabasıdır və biz də bu tayfanın (Tayfa insanların qəbilədən böyük olan birliyidir) törəmələriyik, bir daha qürurla vurğulayıram ki, Cavanşirlər nəslindənik.
Sarıhacılı kəndi 1993-cü ilin 23 iyulunda Ermənistan və Rusiya Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal edilmişdi. 20 noyabr 2020-ci il tarixində Qarabağda atəşkəs bəyanatının şərtlərinə əsasən Sarıhacılı kəndimiz Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin nəzarətinə verilmişdir.
Atam ailənin böyük övladı olub. Onun 10 yaşı olanda atası Kərbəlayi Mikayıl oğlu Məhəmməd bəy dünyasını dəyişib. 3 qardaşını (Şəfa, Qadir-İslam, Nadir) və 1 bacısını (Ayna 5 yaşında xəstələnib rəhmətə gedib) böyüdüb boya-başa çatdırmaq üçün namuslu, zəhmətkeş, əsilzadə anası Hurizat nənəmə yaxından kömək edib. Onların təhsilli və ev-eşik sahibi olmalarında əlindən gələni əsirgəməyib.
Rəhmətlik atam İrşad Məhəmməd oğlu Əliyev uzun müddət Ağdam rayonunda müxtəlif dövlət orqanlarında - Rayon Partiya Komitəsində, MTS-də, Rayon Tikinti İdarəsində, Rayon Polis İdarəsində və nəhayət Rayon Polisə Nəzarət İdarəsində məsul vəzifələrdə çalışıb, dövlət məmuru olub.
Gözəl musiqi nümunələrini dinləməyi, şeiri, ədəbiyyatı çox sevərdi. Qonaqpərvər insan idi. Evimiz həmişə qonaqlı - qaralı olub. Tədqiqatçı - alim, professor Şirməmməd Hüseynov, şair - publisist, professor Famil Mehdi, yazıçı - publisist, professor Qulu Xəlilov, yazıçı Nurəddin Babayev, tanınmış jurnalist və baş redaktor Nəriman Zeynalov, tədqiqatçı - alim, uzun müddət Azərbaycan Dövlət Universiteti Jurnalistika fakültəsinin dekanı olmuş professor Akif Rüstəm oğlu Rüstəmov, Azərbaycan muğam ifaçılığı tarixində özünəməxsus yeri, dəst-xətti olan müdrik insan professor Arif Babayev və başqaları ailəmizin ən əziz qonaqları idilər.
ATAMDAN ÖYRƏNMİŞƏM
Sözü üzə deməyi,
Arxasıza köməyi,
Halal çörək yeməyi,
Atamdan öyrənmişəm.
Yaxşılıq aşımağı,
Təmiz ad daşımağı,
Kişi tək yaşamağı,
Atamdan öyrənmişəm.
El-obaya hörməti,
Ülvi-saf məhəbbəti,
Dostlara sədaqəti,
Atamdan öyrənmişəm.
Dağların başı qarsa,
Ürəyimdə baharsa,
Məndə yaxşı nə varsa,
Atamdan öyrənmişəm.
Şeirin müəllifi: Şərafəddin İlkin
NİGARANAM, GÖRƏN ANAM NECƏDİR?
ANCAQ ƏMƏYİM DOĞRU-DÜZGÜN QİYMƏTLƏNDİRİLMƏDİ
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti,
Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin Ali Baş Komandanı.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Heydər oğlu Əliyevə müraciətim:
Möhtərəm prezident, mən sizin sosial şəbəkələrdəki Profillərinizə abunə olmuşam. Səhifələrinizi mütəmadi izləyirəm. Yəqin ki, boş vaxtınız olanda siz də Twitter, Facebook sosial şəbəkələri vasitəsilə mənim əmək fəaliyyətimi, yaradıcılığımı, yazılarımı və videolarımı izləyirsiniz. Mən də sizin kimi peşəkarlıq zirvəsinə vətənpərvərliyimlə, seçdiyim yola sədaqət, xarakterimdəki yorulmazlıq, məqsədyönlülük, topladığım böyük təcrübə sayəsində nail olmuşam. Hərəkətlərimdə ancaq humanizmə, ədalətə, obyektivliyə söykənmişəm.
Daha yaxından tanışlıq üçün İzləməyiniz məsləhətdir:
https://adilirshadoglu.blogspot.com/2012/02/ozum-haqqinda_06.html
Hazırda işləmirəm, pensiyaçıyam. Abrıma qısılıb evimin bir küncündə oturmuşam, dövlətimizin mənə verdiyi cüzi miqdarda (Halbuki mən dövlət qulluqçusu kimi pensiya almalı idim, vermədilər) pensiya ilə dolanıram və peşəmi dərin məhəbbətlə sevdiyimdən müstəqil olaraq jurnalistlik fəaliyyətimi davam etdirirəm.
Mənim 70 illik (Doğum: 01.11.1953 - 01.11.2023) yubiley yaşım torpaqlarımızın düz 3 ildir düşmən tapdağından azad olunmasına təsadüf etdi. Çox gözəl gün idi. Həmin gün yaşadım. Bunu yubileyimə ən böyük hədiyyə hesab etdim. Ancaq sözümün canı var, ondan ibarətdir ki, Azərbaycan Respublikası Mətbuat Şurası İdarə Heyyətinin sədri və üzvlərindən, eləcə də mənə və yaradıcılığıma qiymət verən, hörmət edən dostlarımdan, izləyicilərimdən başqa məni dövlət səviyyəsində təbrik edən olmadı. Başa düşürəm, bundan vacib işlər var, ölkəmizin daxili və xarici düşmənləri dinc dayanmırlar, onlara qarşı ciddi mübarizə etməsək bizi üstələyərlər. Ancaq 70 illik yubiley də insanın ömründə bir dəfə olur. Abrıma qısılıb evimin bir küncündə oturmuşam deyə, mən yaddan çıxmalıyam? Həmişəki kimi yenə də dövlət məni unutdu, məni yadına salmadı. 1-ci Qarabağ müharibəsində - Böyük Vətən müharibəsində könüllü iştirak etmişəm, Vətən uğrunda, torpaq uğrunda 8 il (1988-1996) canımı qoymuşam, həyatımı, ailəmi təhlükəyə atmışam. Ancaq buvaxtadək "MÜHARİBƏ İŞTİRAKÇISI" və ya "MÜHARİBƏ VETERANI" sənədim yoxdur. Qarabağ Əlillər Cəmiyyətinin fəxri üzvüyəm. Qaziyəm və “Qarabağ qaziləri” ictimai birliyinin fəal üzvüyəm, vəsiqə №2613.
50 ilə yaxındır ki, dayanmadan jurnalistlik fəaliyyətilə məşğulam, ancaq buvaxtadək "ƏMƏKDAR JURNALİST" adına layiq görülməmişəm. "PREZİDENT TƏQAÜDÇÜSÜ" deyiləm. Bəs, bunlar nə vaxt olacaq? Mən öləndən sonra?
Vətən uğrunda canımı təmənnasız fəda etməyimə, 1-ci Qarabağ müharibəsində hərbi jurnalist kimi fəal iştirakıma, gənc jurnalistlərə atalıq qayğısı göstərib onların düz yolla irəliləmələrinə şərait yaratmağıma baxmayaraq indi qalmışam ortalıqda. Heç bir məmur mənim və mənim kimi digərlərinin Vətən uğrunda xidmətlərinə diqqət göstərib dəyər vermir və vermək istəmir. Haqqımızı tapdalayıb üstündən su içirlər. Medianın İnkişafı Agentliyi vaxtilə fərqli, seçilən, indi isə ahıllaşan jurnalistlərin xidmətlərini dəyərləndirməyi, onlara qayğı göstərməyi unudub və onlarla işləməyi bacarmır. Belə şəxslərlə bağlı dövlətə, hökumətə rəsmi məktubla müraciət edib onların problemlərini həll etmək, onlara qayğı göstərmək bu təşkilatın borcudur.
Yanımda həyat və iş təcribəsi keçib öyrənən, atalıq qayğısı göstərdiyim işçilərimdən fərqli olaraq dövlətin heç bir qayğısı ilə mükafatlandırılmamışam. Məni düzgün başa düşün, axı mən, zəhmətim qiymətləndirilmədiyinə, avazım eşidilmədiyinə görə dostlarım, həmkarlarım, şagirdlərim və ailəm yanında sınıram...
Mənim kimi canını Vətən yolunda fəda edən digər cəbhə jurnalistlərinin əksəriyyəti də buvaxtadək öz layiqli qiymətlərini almayıblar. Təəssüf ki, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2002-ci il 11 iyun tarixli fərmanını bizə şamil etmirlər. Həmin fərmanda Azərbaycanın ədəbiyyat və incəsənət xadimlərinin, elm, təhsil, mədəniyyət, iqtisadiyyat, dövlət idarəçiliyində və digər sahələrdə böyük əməyi olmuş şəxslərin xidmətlərinin qiymətləndirilməsi və onların sosial vəziyyətinin yaxşılaşdırılması nəzərdə tutulur. Ümid edirəm ki, hərbi jurnalist Adil İrşadoğlu (Əliyev) və cəbhədə xidməti olan digər həmkarlarım məsələyə sizin müdaxilənizdən sonra öz layiqli qiymətlərini alacaq, dövlətin qayğısı ilə mükafatlandırılacaq və ədalət bərpa olunacaq.
Hörmətlə,
Adil İrşadoğlu (Əliyev) ©
Qocaman televiziya və qəzet jurnalisti,
Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü (1980),
1-ci Qarabağ Müharibəsinin iştirakçısı (1988-1996).
12.12.2023. / 11-00.
Gün o gün oldu, Adil İrşadoğlu
Rəşad Məcid Adil İrşadoğluna
Mətbuat Şurasının diplomunu təqdim edir
BAYRAQDAR MEDİA - Azərbaycan Mətbuat Şurasının gözəl ənənələrindən biri də veteran-yubilyar jurnalistləri daim diqqətdə saxlamasıdır. Özünün mövcudluğu dövrü - 2003-cü ilin martından bu günədək MŞ daim arayıb-axtarır, bəzən də illərlə yada düşməyən, amma yetərincə xidmətləri olan ustad həmkarlarımızı yenidən cəmiyyətə təqdim edir.
Belə təqdimatlardan biri də noyabrın 3-də keçirildi. Bu dəfə biz - nisbətən yeni nəslin təmsilçiləri, eləcə də həmyaşıdları ustad jurnalist Adil İrşadoğlunun işığına yığışmışdıq.
Adil İrşadoğlu / Adil Əliyev. Bu ad məni illərin ötəsinə - 1-ci Qarabağ Savaşı dönəminə qədər aparıb çıxarır. Onda gəncdim. Ermənistandan soydaşlarımız qovulur, bərabərində də Qarabağda ermənilər bölücülüklə məşğul olurdu. Beləcə bir sıra jurnalistlərin gecəsi-gündüzü o müqəddəs torpaqlarda keçirdi.
Mən onda jurnalist deyildim. Gənc bir tələbə idim. Heç jurnalist olmağı da xəyal etmirdim. Yəni bilənlər bilir ki, heç vaxt jurnalist olmaq xəyalı ilə yaşamamışam. Amma indiki jurnalist halımdan da peşman deyiləm.
…Həmin o 1990-larda ekrandan, efirdən, qəzet səhifələrindən (gündə ən azı 3-5 ayrı qəzeti alırdım) qulağımıza/gözümüzə taxılıb qalan imzalar vardı. Adil İrşadoğlu da onlardan biri, həm də ən parlaq imzalardandı.
Tanış deyildik onunla. O kim, mən kim? O, dövrünün ən parlaq imzası, mənsə adi bir dinləyici, tamaşaçı, oxucu idim. Həmin dövrün ünsiyyət imkan(sızlıq)larını nəzərə alsaq, parlaq imzalarla tanış olmaq, bir ortamı paylaşmaq indikindən fərqli olaraq elə də asan deyildi. Hərçənd əminəm ki, o şəraitdə belə ustad İrşadoğlu bizim kimi gənclərlə ünsiyyətdən əsla qaçmazdı.
Zaman keçdi, dövran dəyişdi. Nə vaxt olduğunu bilmirəm, amma artıq biz bu ustadla bir müstəvidə idik. Tanış da olmuşduq. Aramızda böyük-kiçiklik öz yerində olmaqla bir həmkar münasibəti də yaranmışdı. Və mən bu halımdan çox məmnundum. Bir zamanların əfsanə jurnalistlərindən olan bu qocaman imza ilə bir ortamı paylaşır, onunla həmkarlıq edirdim.
Və düz 5 il öncə - 2018-ci ildə Adil ustadın 65 yaşı tamam oldu. Qarışıq günlərdi. Yadımdadır ki, ovaxtkı Beynəlxalq Mətbuat Mərkəzində bir törən düzənlənmişdi. Mətbuat Şurası adına tədbirə mən qatılmışdım. Sədrimiz Əflatun Amaşov və digər həmkarlarımız başqa vacib işlərin üzündən o tədbirə gələ bilməmişdilər.
O da yaxşı yadımdadır ki, çıxış edənlər İrşadoğluna olduqca xoş arzularını ifadə edirdilər. Mən də çıxış etmişdim. Çıxışımda ənənəvi “gün o gün olsun ki” ifadələrinə yer vermişdim. Yəni gün o gün olsun ki, Adil ustadın bir sonrakı yubileyini doğma yurdunda, həmin dönəmdə hələ də Ermənistanın işğalı altında olan Ağdamda qeyd edək…
Çıxışımda əminliklə demişdim ki, bu arzum mütləq çin olacaq. Ağdam da, digər torpaqlarımız da Ermənistanın işğalından qurtulacaq və biz Adil İrşadoğlunun, onun kimi dəyərli qələm adamlarımızın yubileylərini o müqəddəs torpaqların azadlığı işığında qeyd edəcəyik.
…Bu dəfə də çıxış etdim. Qısa çıxışımda yubilyarın özəlliklərindən danışdım. Onun kimi ustad böyüklərimizin milli yaddaşı qorumasının altını cızaraq hazırda artıq tam şəkildə azad olan Qarabağın yaxşı günlərindən söz etdim. Arzu elədim ki, indi işğaldan azad edilmiş Ağdamda belə tədbirləri keçirib o torpağın yetirməsi olan Adil İrşadoğlu kimi ustadların xoş günlərini orada qeyd etmək nəsibimiz olsun.
Çıxışımda Adil İrşadoğlunun şəxsi keyfiyyətlərinə də toxundum. Onun bu yaşda belə bir uşaq kimi saf, körpə kimi təmiz şəxsiyyətini dilə gətirdim. Kövrəkdir o. Hər şeyə və hər kəsə ürək yandıran, bəzən də uşaq kimi sadəlövhdür. Amma bunlar onun bir ustad jurnalist kimi yetişməsinə əngəl olmayıb.
Belə. Adil İrşadoğlunun noyabrın 1-də tamam olmuş 70 illik yubileyini qeyd elədik. Mətbuat Şurasının sədri, daha bir ustad jurnalist olan Rəşad Məcid bizi və Adilin yaxın dostlarını başına yığıb yubilyara gözəl - yaddaqalan bir gün yaşatdı. Biz də o günün bir parçası - şahidi olduq.
Təbrik edirəm, ustad. Artıq “gün o gün olsun ki” demirik, deməyə ehtiyac duymuruq. Sənin bu yubiley yaşın torpaqlarımızın düz 3 ildir düşmən tapdağından azad olunmasına təsadüf edir. Nə gözəl gündür, deyilmi? Əminəm, sən bunu öz yubileyinə ən böyük hədiyyə hesab edirsən. Elə biz də.
Amma arzular bitməz ki. Orada çıxışımda dediyim kimi, mən Ağdamda sənin çayını içmək istəyirəm. Azad edilmiş, yeni qurulmuş abad Ağdamda. Buna da əminəm ki, o çayı məhz orada birlikdə içəcəyik. Necə ki, 5 il öncə “gün o gün olsun ki” deyib dilək tutmuşduq və diləyimiz çin oldu, bu diləyimizin də çin olacağına nə sən şübhə et, nə də mən şübhə edim.
Sonda: Arzular bitməz, “gün o gün olsun ki” də bitməz. Bir zamanlar “gün o gün olsun ki, Şuşada, Ağdamda, Xankəndidə görüşək” deyərdik. Arzumuz çin oldu. İndi də deyirik: gün o gün olsun ki, Təbrizdə, Qərbi Zəngəzurda görüşək. Heç şübhə etmirəm ki, bu arzumuz da çin olacaq.
Azər Həsrət
4 Noyabr 2023.
Döyüşçü jurnalistə ehtiram
Azərbaycan Televiziyası və Radiosu Günü ərəfəsində Azərbaycan Mətbuat Şurasında qurumun Ahıl Jurnalistlər Məclisinin təşkilatçılığı ilə tanınmış telejurnalist Adil İrşadoğlunun anadan olmasının 70 illiyini həmkarları və dostları sevgi-sayğı ilə qeyd etdilər.
Azərbaycan Mətbuat Şurasının sədri Rəşd Məcid I Qarabağ müharibəsi dövründə hərbi verilişlər redaksiyasına rəhbərlik etmiş, odlu-alovlu cəbhələrdən keçmiş, zəngin savaş xronikası yaratmış veteran jurnalistə rəhbərlik etdiyi qurumun yubiley diplomunu təqdim edərək, ona media ictimaiyyətinin səmimi təbrikini və xoş arzularını çatdırdı. Şura sədri Adil İrşadoğlunun yarım əsri əhatə edən jurnalist fəaliyyətində Qarabağ münaqişəsinin aparıcı yer tutduğunu söylədi. O bildirdi ki, Qarabağın faciəli yaşantılarının cəmiyyətə çatdırılmasında döyüşçü jurnalistin çoxsaylı televiziya verilişləri jurnalistikanın vətənpərvərlik missiyasına layiqli töhfə olub. Adil müəllimin müharibə müddətində cəbhə xəttindən hazırladığı çoxsaylı reportajların xalqımızın qəhrəmanlıq ruhunun yüksəldilməsində böyük əhəmiyyəti var.
Ahıl Jurnalistlər Məclisinin sədri Tahir Aydınoğlu jurnalistikanı sevən insanların Adil İrşadoğlu işığına toplaşmasını müstəsna qədirbilənlik nümunəsi kimi qiymətləndirdi. O, yubilyar qələm sahibini peşənin nüfuzunu qoruyan, təəssübünü çəkən həmkar kimi səciyyələndirən xüsusiyyətlərdən söz açaraq bildirdi ki, A.İrşadoğlu Birinci Qarabağ müharibəsinin canlı xronikasını yaratması ilə adını tarixə yazdırıb.
AMŞ sədrinin müavini Səadət Məmmədova, İdarə Heyətinin üzvü Azər Həsrət, poliqrafçı alim Şəddat Cəfərov, veteran qələm sahibi, naşir-publisist Hacı Mehman Fərzullayev, Azərbaycan İdman Jurnalistləri Assosiasiyasının Prezidenti Eldar İsmayılov, “Xalq qəzeti”nin əməkdaşları Zərifə Bəşirqızı və İlqar Həsənov, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Şəfəq Nasir, MŞ-nin Ahıl Jurnalistlər Məclisinin sədr müavini, “Kür” qəzetinin baş redaktoru Əminə Yusifqızı, professor Habil Qurbanov, Milli Qəhrəman Asif Məhərrəmovun (Fred Asif) qardaşı, müharibə veteranı Ədalət Məhərrəmov, yubilyarın tələbə yoldaşı Qəşəngi Əliyeva, Ağdamın tanınmış ictimai xadimi, həkim Tarıyel Eyvazov, operatorlar, vaxtilə yubilyarla birlikdə cəbhə xəttində çəkilişlərdə olmuş Tahir Qarayev və Fikrət Hüseynov, Birinci Qarabağ müharibəsinin veteranı, şəhid atası Hacı Əkbər Rüstəmov, şair-publisist, ictimai xadim Zakir Ağdamlı, veteran jurnalist Mübariz Ağaxanoğlu, jurnalist Ağaşirin Məmmədov, A.İrşadoğlunun uşaqlıq dostları Çingiz Tağıyev və İlham Qurbanov, veteran jurnalist Rafik Kərimov, tanınmış televiziya rejissoru Lətif Abdullayev və başqaları çıxışlarında Adil İrşadoğlunu parlaq düşüncə sahibi, ziyalı, səmimi, qayğıkeş dost və həmkar, gözəl ailə başçısı kimi xarakterizə edən cəhətlərdən söz açdılar. Onlar bildirdilər ki, A.İrşadoğlunun çoxillik fəaliyyəti həm jurnalistikaya, həm də ölkəmizin hərb tarixinə müstəsna xidmətin təkrarsız nümunəsidir və bu nümunənin yaranması peşəkarlıqla yanaşı, fədakarlıq da tələb edib. Çıxış edənlər, həmçinin, yubilyarı vətənpərvərliyi jurnalistikada peşə standartı kimi göstərmənin bənzərsiz örnəyi adlandırdılar.
Sonda çıxış edən Adil İrşadoğlu jurnalist fəaliyyətinə verilən yüksək dəyərə, xoş sözlərə görə toplantı iştirakçılarına təşəkkürünü bildirdi.
Xatırladaq ki, I Qarabağ müharibəsinin iştirakçısı olmuş Adil İrşadoğlu (Əliyev) 1953-cü il noyabrın 1-də Ağdamda anadan olub. 1972-1977-ci illərdə Bakı Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsində təhsil alıb. Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Komitəsində kiçik redaktor, böyük redaktor və şöbə müdiri vəzifələrində işləyib. Qarabağdan azərbaycanlıların sıxışdırılıb çıxarılmasının qarşısını almaq üçün 1989-cu ildə Şuşa şəhərinin teleötürücü stansiyasının nəzdində kiçik studiyanın yaradılmasında və erməni işğalçılarına qarşı əks təbliğatın aparılmasında yaxından iştirak edib. Həmçinin, dövlət televiziyasının hərbi vətənpərvərlik verilişləri baş redaksiyasının təşkilinə və fəaliyyət göstərməsinə əmək sərf edib. Çalışdığı müddətdə 3000-dən çox veriliş hazırlayıb.
T.RÜSTƏMLİ
XQ
Veteran jurnalist Adil İrşadoğlunun
70 illik yubileyi qeyd edilib
Dünən Mətbuat Şurasında tanınmış veteran jurnalist, uzun illər Azərbaycan Televiziyasında çalışmış Adil İrşadoğlunun 70 illik yubileyi ilə bağlı toplantı keçirilib.
525.az xəbər verir ki, tədbiri giriş sözü ilə açan Mətbuat Şurasının sədri Rəşad Məcid rəhbərlik etdiyi qurumda ömrünü-gününü jurnalist peşəsinə həsr etmiş, fədakar əməyi ilə seçilmiş qələm adamlarının həyatındakı əlamətdar günlərin yada salınmasının ənənə halını aldığını bildirib. O, bu ənənənin davamı kimi Adil İrşadoğlunun 70 illik yubiley toplantısının təşkilindən məmnunluğunu dilə gətirib.
R.Məcid A.İrşadoğlunun fəaliyyətində Ağdamın özünəməxsus yer tutduğunu, bu qədim diyarın ecazkar ruhunun yubilyarın yaradıcılığına müstəsna təsir göstərdiyini deyib. Respublikada ötən əsrin 80-ci illərinin sonu-90-cı illərinin əvvəllərindəki proseslərdən söz açan MŞ sədri bildirib ki, Adil İrşadoğlu imzası həmin dövrdə həqiqətlərin təbliğində, Qarabağın faciə yaşantılarının cəmiyyətə çatdırılmasında müstəsna rol oynayıb. R.Məcid belə bir rolu jurnalistikanın vətənpərvərlik missiyası olaraq dəyərləndirib. Şura sədri A.İrşadoğlunun Mətbuat Şurasının diplomu ilə təltif edildiyini diqqətə çatdırıb və diplomu yubilyara təqdim edib.
MŞ-nin Ahıl Jurnalistlər Məclisinin sədri Tahir Aydınoğlu jurnalistikanı sevən insanların Adil İrşadoğlu işığına toplaşmasını müstəsna qədirbilənlik nümunəsi kimi qiymətləndirib, bildirib ki, o, Birinci Qarabağ müharibəsinin canlı xronikasını yaratması ilə adını tarixə yazdırıb. Onun müharibə müddətində cəbhə xəttindən hazırladığı çoxsaylı reportajların xalqımızın qəhrəmanlıq ruhunun təbliğində böyük əhəmiyyəti var.
MŞ İdarə Heyətinin üzvü Azər Həsrət çıxışında bildirib ki, A.İrşadoğlu ötən əsrin 90-cı illərinin, qanlı-qadalı dövrün imzasıdır. A.Həsrət əlavə edib ki, 70 yaşı tamam olmuş yubilyar da zəngin fəaliyyəti ilə bilavasitə Qarabağ, doğma yurd yaddaşını daşıyanlardandır.
MŞ sədrinin müavini Səadət Məmmədova, poliqrafçı alim Şəddat Cəfərov, Azərbaycan İdman Jurnalistləri Assosiasiyasının Prezidenti Eldar İsmayılov, “Xalq qəzeti”nin əməkdaşları Zərifə Bəşirqızı və İlqar Həsənov, MŞ-nin Ahıl Jurnalistlər Məclisinin sədr müavini, “Kür” qəzetinin baş redaktoru Əminə Yusifqızı, professor Habil Qurbanov, Milli Qəhrəman Asif Məhərrəmovun (Fred Asif) qardaşı, müharibə veteranı Ədalət Məhərrəmov, yubilyarın tələbə yoldaşı Qəşəngi Əliyeva, Ağdamın tanınmış ictimai xadimi, həkim Tarıyel Eyvazov, operatorlar, vaxtilə yubilyarla birlikdə cəbhə xəttində çəkilişlərdə olmuş Tahir Qarayev və Fikrət Hüseynov, Birinci Qarabağ müharibəsinin veteranı, şəhid atası Hacı Əkbər Rüstəmov, A.İrşadoğlunun uşaqlıq dostları Çingiz Tağıyev və İlham Qurbanov və başqaları çıxışlarında Adil İrşadoğlunu parlaq düşüncə sahibi, ziyalı, səmimi, qayğıkeş dost və həmkar, gözəl ailə başçısı kimi xarakterizə edən cəhətlərdən söz açıblar. Bildirilib ki, A.İrşadoğlunun çoxillik fəaliyyəti həm jurnalistikaya, həm də ölkəmizin hərb tarixinə müstəsna xidmətin təkrarsız nümunəsidir və bu nümunənin yaranması peşəkarlıqla yanaşı, fədakarlıq da tələb edib. Çıxış edənlər, həmçinin, yubilyarı vətənpərvərliyi jurnalistikada peşə standartı kimi göstərmənin bənzərsiz örnəyi adlandırıblar.
Sonda çıxış edən Adil İrşadoğlu jurnalist fəaliyyətinə verilən yüksək dəyərə, xoş sözlərə görə toplantı iştirakçılarına təşəkkürünü bildirib.
"525-ci qəzet"
03.11.2023.
Mətbuat Şurasında veteran jurnalist
Adil İrşadoğlunun 70 illik yubileyi qeyd edilib
Rəşad Məcid Adil İrşadoğluna
Mətbuat Şurasının diplomunu təqdim edir
Bu gün Mətbuat Şurasında tanınmış veteran jurnalist, uzun illər Azərbaycan Televiziyasında çalışmış Adil İrşadoğlunun 70 illik yubileyi ilə bağlı toplantı keçirilib. Tədbiri giriş sözü ilə açan MŞ sədri Rəşad Məcid rəhbərlik etdiyi qurumda ömrünü-gününü jurnalist peşəsinə həsr etmiş, fədakar əməyi ilə seçilmiş qələm adamlarının həyatındakı əlamətdar günlərin yada salınmasının ənənə halını aldığını bildirib. O, bu ənənənin davamı kimi Adil İrşadoğlunun 70 illik yubiley toplantısının təşkilindən məmnunluğunu dilə gətirib.
R.Məcid A.İrşadoğlunun fəaliyyətində Ağdamın özünəməxsus yer tutduğunu, bu qədim diyarın ecazkar ruhunun yubilyarın yaradıcılığına müstəsna təsir göstərdiyini deyib. Respublikada ötən əsrin 80-ci illərinin sonu – 90-cı illərinin əvvəllərindəki proseslərdən söz açan MŞ sədri bildirib ki, Adil İrşadoğlu imzası həmin dövrdə həqiqətlərin təbliğində, Qarabağın faciə yaşantılarının cəmiyyətə çatdırılmasında müstəsna rol oynayıb. R.Məcid belə bir rolu jurnalistikanın vətənpərvərlik missiyası olaraq dəyərləndirib. Şura sədri A.İrşadoğlunun Mətbuat Şurasının diplomu ilə təltif edildiyini diqqətə çatdırıb və diplomu yubilyara təqdim edib.
MŞ-nin Ahıl Jurnalistlər Məclisinin sədri Tahir Aydınoğlu jurnalistikanı sevən insanların Adil İrşadoğlu işığına toplaşmasını müstəsna qədirbilənlik nümunəsi kimi qiymətləndirib. O, yubilyar qələm sahibini peşənin nüfuzunu qoruyan, təəssübünü çəkən həmkar kimi səciyyələndirən xüsusiyyətlərdən söz açıb, bildirib ki, A.İrşadoğlu Birinci Qarabağ müharibəsinin canlı xronikasını yaratması ilə adını tarixə yazdırıb. Onun müharibə müddətində cəbhə xəttindən hazırladığı çoxsaylı reportajların xalqımızın qəhrəmanlıq ruhunun təbliğində böyük əhəmiyyəti var.
MŞ İdarə Heyətinin üzvü, Bayraqdar Medianın baş redaktoru Azər Həsrət çıxışında bildirib ki, A.İrşadoğlu ötən əsrin 90-cı illərinin, qanlı-qadalı dövrün imzasıdır. “Diqqət yetirək, cənab Prezident də bildirmişdi ki, Qarabağı heç vaxt oranı görməyən 20-22 yaşlı gənclərimiz azad etdi. Bu nə demək idi? O demək idi ki, biz o dövrün yaddaşını qoruya və gənc nəslə çatdıra bildik”, - deyən A.Həsrət əlavə edib ki, 70 yaşı tamam olmuş yubilyar da zəngin fəaliyyəti ilə bilavasitə Qarabağ, doğma yurd yaddaşını daşıyanlardandır.
MŞ sədrinin müavini Səadət Məmmədova, poliqrafçı alim Şəddat Cəfərov, veteran qələm sahibi, naşir-publisist Hacı Mehman Fərzullayev, Azərbaycan İdman Jurnalistləri Assosiasiyasının Prezidenti Eldar İsmayılov, “Xalq qəzeti”nin əməkdaşları Zərifə Bəşirqızı və İlqar Həsənov, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Şəfəq Nasir, MŞ-nin Ahıl Jurnalistlər Məclisinin sədr müavini, “Kür” qəzetinin baş redaktoru Əminə Yusifqızı, professor Habil Qurbanov, Milli Qəhrəman Asif Məhərrəmovun (Fred Asif) qardaşı, müharibə veteranı Ədalət Məhərrəmov, yubilyarın tələbə yoldaşı Qəşəngi Əliyeva, Ağdamın tanınmış ictimai xadimi, həkim Tarıyel Eyvazov, operatorlar, vaxtilə yubilyarla birlikdə cəbhə xəttində çəkilişlərdə olmuş Tahir Qarayev və Fikrət Hüseynov, Birinci Qarabağ müharibəsinin veteranı, şəhid atası Hacı Əkbər Rüstəmov, şair-publisist, ictimai xadim Zakir Ağdamlı, veteran jurnalist Mübariz Ağaxanoğlu, jurnalist Ağaşirin Məmmədov, A.İrşadoğlunun uşaqlıq dostları Çingiz Tağıyev və İlham Qurbanov, veteran jurnalist Rafik Kərimov, tanınmış televiziya rejissoru Lətif Abdullayev və başqaları çıxışlarında Adil İrşadoğlunu parlaq düşüncə sahibi, ziyalı, səmimi, qayğıkeş dost və həmkar, gözəl ailə başçısı kimi xarakterizə edən cəhətlərdən söz açıblar. Onlar bildiriblər ki, A.İrşadoğlunun çoxillik fəaliyyəti həm jurnalistikaya, həm də ölkəmizin hərb tarixinə müstəsna xidmətin təkrarsız nümunəsidir və bu nümunənin yaranması peşəkarlıqla yanaşı, fədakarlıq da tələb edib. Çıxış edənlər, həmçinin, yubilyarı vətənpərvərliyi jurnalistikada peşə standartı kimi göstərmənin bənzərsiz örnəyi adlandırıblar.
Sonda çıxış edən Adil İrşadoğlu jurnalist fəaliyyətinə verilən yüksək dəyərə, xoş sözlərə görə toplantı iştirakçılarına təşəkkürünü bildirib.
Qeyd edək ki, Birinci Qarabağ müharibəsinin iştirakçısı olmuş Adil İrşadoğlu (Əliyev) 1953–cü il noyabrın 1-də Ağdamda anadan olub. 1972–1977-ci illərdə Bakı Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsində təhsil alıb. Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Komitəsində kiçik redaktor, böyük redaktor və şöbə müdiri vəzifələrində işləyib. Qarabağdan azərbaycanlıların sıxışdırılıb çıxarılmasının qarşısını almaq üçün 1989–cu ildə Şuşa şəhərinin teleötürücü stansiyasının nəzdində kiçik studiyanın yaradılmasında və erməni işğalçılarına qarşı əks təbliğatın aparılmasında yaxından iştirak edib. Həmçinin, dövlət televiziyasının hərbi vətənpərvərlik verilişləri baş redaksiyasının təşkilinə və fəaliyyət göstərməsinə əmək sərf edib. Çalışdığı müddətdə 3000–dən çox veriliş hazırlayıb.
Azərbaycan Mətbuat Şurası
03.11.2023.
Şəfəq Nasirdən yubiley yazısı
Behbud xan Cavanşir
Azərbaycanın istənilən şəhərində, bölgəsində elə nəsillər, sülalələr var ki, onları çox vaxt mənsub olduqları soyadları ilə tanıyırlar. Məşhur “Cavanşir” soyadı da bu qəbildəndir. Behbud xan Cavanşir həmin nəslin sayılıb-seçilən övladlarındandır: Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qurucularından biri, ictimai-siyasi xadim, AXC dövrünün daxili işlər naziri, parlamentin üzvü... Bir sözlə, dövrünün tanınmış iş adamı, eyni zamanda siyasətçisi olmuş bu şəxsiyyət Azərbaycan tarixinə dövlət xadimlərindən biri kimi düşmüşdür.
B.Cavanşir “Müsəlman Xeyriyyə Cəmiyyəti”nin rəhbərlərindən idi. Eləcə də Müsəlman Milli Şurası Müvəqqəti İcraiyyə Komitəsinin üzvü kimi fəaliyyət göstərmişdir. Vaxtilə “Rusiya texniki cəmiyyəti”nin işində yaxından iştirak etmiş, elmi fəaliyyətlə də məşğul olmuşdur. Cümhuriyyət hökumətində isə iki nazir vəzifəsini yerinə yetirmiş, Azərbaycan Milli Şurasının “Azərbaycan Məclisi-Məbusanının təsisi haqqında qanunu”na əsasən Cümhuriyyət Parlamentinə üzv seçilmişdir.
Bunlar qısa avtobioqrafik məlumatlardır. Əslində isə Behbud xan Cavanşir keşməkeşli bir ömür yaşamış, gücünü, potensialını, bilik və istedadını xalqının rifahı naminə tam sərf edə bilməmişdir. Bunun səbəbi təkcə ömrünün qısa olmasında deyil, həm də yaşadığı dövrün çətinliklərində idi.
Behbud xan Cavanşirin həyatına, keçdiyi yola nəzər salandan sonra belə bir qənaətə gəlirsən ki, onun ölümü namərd ermənilər tərəfindən xalqımıza vurulan saysız-hesabsız ağır zərbələrdən biridir.
Beləliklə, cümhuriyyət dövrünün bir çox vəzifəli şəxsləri, məmurları, görkəmli insanları kimi onun da həyatı ağır və faciəli olmuşdur.
B.Cavanşir 1877-ci ildə Tərtər qəzasının Azad Qaraqoyunlu kəndində doğulmuşdur. O, Qarabağ xanlığının əsasını qoymuş Pənahəli xanın nəticəsi, Azad xanın oğlu idi.
Behbud 13 yaşında alman dili təmayüllü Tiflis Realnı Məktəbinə daxil olmuş və o zaman şəhər mağazalarından birinin erməni əsilli xidmətçisinin oğlu ilə eyni sinifdə oxumuşdur. Bu, gələcək “inqilabçı”, əslində isə amalı-məsləki müəmmalı olan Stepan Şaumyan idi.
1902-ci ildə Behbud xan Cavanşir Almaniyaya gedir və Frayberq Dağ-Mədən Akademiyasına qəbul olunur. Burada mükəmməl biliklərə yiyələnərək akademiyanı fərqlənmə diplomu ilə bitirib mühəndis ixtisasına yiyələnir. Qeyd edək ki, B.Cavanşir həmin akademiyanı bitirən ilk azərbaycanlı məzun idi.
Behbud xan sonra Londona yola düşür. Bir il orada təkmilləşdirmə kursları keçir və 1907-ci ildə Vətənə qayıdıb Şubayevin neft mədənlərində işləməyə başlayır.
Qərbi Avropada təhsil alması Behbud xan Cavanşirin ictimai-siyasi dünyagörüşünə güclü təsir göstərir. Alman, ingilis, fransız, rus, gürcü və erməni dillərini mükəmməl öyrənir.
Behbud xan Bakının neft müəssisələrində baş mühəndis işləməklə yanaşı, xalqın maariflənməsi yolunda da ciddi işlər aparır. Bakı Müsəlman Xeyriyyə Cəmiyyətinin rəhbəri seçilir, Rusiyada və Avropada ali təhsil alan bir neçə azərbaycanlı gəncə öz vəsaiti hesabına təqaüd verir, Azərbaycan dilində nəşr olunan mətbuat orqanlarına yardımlar göstərir.
Çox keçmir ki, onun fəaliyyəti çar xəfiyyələri tərəfindən izlənməyə başlanır. 1920-ci ildə Bakıda rus dilində çapdan çıxan “Zaqafqaziyada rus siyasətinə dair sənədlər” kitabından məlum olur ki, Behbud xan Cavanşir Əhməd bəy Ağayevin 1905-ci ildə gizli yaratdığı “Difai” partiyasının Mərkəzi Komitəsinə daxil idi. O, həm də “Nicat” Cəmiyyətinin və “Rusiya texniki cəmiyyəti”n Bakı şöbəsinin üzvü seçilmişdi. Bu cəmiyyətin elmi əsərlərində onun xeyli məqaləsi çap olunmuşdu.
Əslində Behbud xan xəfiyyələrin diqqətini çoxdan cəlb etmişdi. Hələ 1907-ci il avqustun 28-də Cavanşir uyezdi rəisinin Daxili İşlər Nazirliyinə yazdığı raportda deyilirdi ki, “xeyriyyə cəmiyyəti pərdəsi” altında gizli fəaliyyət göstərən “Difai” antidövlət komitəsinin rəhbərləri Əhməd bəy Ağayev, Qarabəy Qarabəyov, Məmməd Həsən Hacınski, İsabəy Aşurbəyov, Behbud bəy Cavanşirski və Niftalı bəy Behbudovdur. Bu fakt da göstərirdi ki, çarizm xəfiyyəsi həmin ziyalıların Behbud xanın Azad Qaraqoyunlu kəndindəki evinə yığılmasından xəbərdar idi.
Yeri gəlmişkən, Behbud xanın tərcümeyi-halında Cavanşir qəzası coğrafi adına tez-tez rast gəlinir. Bu, cümhuriyyət dövründə Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının tərkibində inzibati-ərazi vahidi idi. 1873-cü il qanununa əsasən təşkil edilmişdi. Mərkəzi Tərtər məntəqəsi idi. Burada qəza idarəsi fəaliyyət göstərirdi.
Qəzada çar idarə üsuluna və sosial ədalətsizliyə qarşı müntəzəm çıxışlar baş verirdi. Çarizmin devrilməsindən sonra ermənilər burada möhkəmlənmək və azərbaycanlılara qarşı soyqırımına başlamaq məqsədilə tədbirlərə hazırlaşırdılar. Erməni silahlı dəstələri hələ 1917-ci ilin sonlarından Kolanı və digər kəndlərə basqınlar edir, aran və dağ kəndlərinin bir-biri ilə əlaqəsini kəsirdilər. Tədbirlər görülənə qədər xalq arasında böyük nüfuza malik olan “Difai”nin səyi nəticəsində erməni terroru ilə üz-üzə qalan çox sayda günahsız insan ölüm təhlükəsindən xilas olmuşdu.
Dövrün salnaməsindən məlum olur ki, Behbud xanın sinif yoldaşı olmuş Stepan Şaumyan onun kölgəsində pərdələnərək Bakıda “Daşnaksütyun” partiyasını möhkəmləndirməyə çalışırdı. O, Behbud xanın sayəsində hətta “Xalq evi”nin müdiri təyin edilmişdi. Bu məsələlərə sonralar Dubinski-Mexadzenin “Şaumyan” kitabında aydınlıq gətirilmişdir. Kitabda bildirilirdi ki, bu gəncləri bir-birindən çox şey ayırırdı - ictimai vəziyyəti, həyat amalları, siyasi baxışları...
B.Cavanşir fevral-burjua inqilabından sonra yaranmış Milli Müsəlman Şurası Müvəqqəti İcraiyyə Komitəsinin tərkibinə seçilir. 1918-ci il martın 18-dən 20-dək S.Şaumyanın başçılığı altında bolşeviklər tərəfindən milli məsələnin düzgün qoyulmaması nəticəsində törədilən qırğında otuz minə yaxın azərbaycanlı həlak olmuşdu. Bu qırğının qabağını almağa çalışanlardan biri B.Cavanşir idi. O, həm də barışıq komitəsinə üzv seçilmişdi.
1918-ci il iyunun 17-də Behbud xan Cavanşir Gəncədə Fətəli xan Xoyskinin yaratdığı hökumət kabinetində daxili işlər naziri vəzifəsini tutur. Müavini general-mayor Sadıx bəy Ağabəyov olur. O zamanlar neft mədənlərini mühafizə edən Bakı şəhər polisinin maaşları məhz Behbud xanın köməyi ilə neftdən gələn gəlirin üç faizi hesabına ödənilirdi. B.Cavanşir polis əməkdaşlarının problemlərinə yaxından bələd idi. Elə onun daxili işlər naziri təyin olunmasında bu məsələlərin rolu az olmayıb. Belə ki, yeni yaradılan nazirlik və onun tərkib hissəsi olan polis dövlətin formalaşmasında, milli maraqların qorunmasında mühüm rol oynayır. Behbud xan Cavanşirin təqdimatı ilə Azərbaycan hökuməti 1918-ci il iyunun 2-də Gəncə quberniyasının 9 qəzasında polis orqanlarının təsis edilməsi barədə qərar qəbul edir. Behbud xan Cavanşirin daxili işlər naziri olduğu dövrdə Bakı erməni-daşnak və bolşevik qüvvələrindən təmizlənir. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin paytaxtı Gəncədən Bakıya köçür. Daxili İşlər Nazirliyi “Metropol” mehmanxanasının binasında fəaliyyətə başlayır və ölkənin asayişi buradan idarə olunur. Behbud xan daxili işlər naziri işlədiyi dövrdə İçərişəhərdə polis müdavimləri hazırlayan məktəb açılır. Məktəbdə 1200 müdavimin təhsil alması nəzərdə tutulur. Behbud xan Cavanşirin nazirliyə rəhbərlik etdiyi dövrdə ölkədə anarxiyaya son qoymaq, qanunvericiliyi və vətəndaş təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədilə əməli işlər görülür.
1918-ci il oktyabrın 6-da hökumətin tərkibində kabinetdaxili dəyişikliklərdən sonra o, həm də sənaye və ticarət nazirini əvəz edir. B.Cavanşir yerli sənayenin inkişaf etdirilməsinə və Azərbaycanın xarici ölkələrlə ticarət əlaqələrinin yaradılmasına önəm verir və buna çalışır. 1918-ci il dekabrın 26-da Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ilə Gürcüstan Respublikası arasında mal mübadiləsi haqqında müqavilə imzalanır. Azərbaycan tərəfindən bu müqavilələri Behbud bəy Cavanşir imzalayır. Həmin sənədlərə görə tərəflər dəmir yolu ilə daşınan yüklər üçün bir il müddətində azad tranzitə, yəni gömrük rüsumu alınmamasına razılıq verirlər. Partiya mənsubiyyəti sarıdan bitərəf olan B.Cavanşir həmin il dekabrın 7-də Azərbaycan Parlamentinə üzv seçilir. Parlamentdə fəaliyyət göstərən fraksiyalardan biri Behbud xan Cavanşirin də daxil olduğu bitərəflər fraksiyası idi. 1919-cu ilin oktyabrından fraksiyada parçalanma baş verir. Bəhram bəy Axundov, Behbud xan Cavanşir və Əbdüləli bəy Əmircanov müstəqil olaraq bitərəflər qrupu yaradırlar. Həmin vaxt Fətəli xan Xoyski hökuməti ilə birgə Behbud xan da tutduğu vəzifədən istefa verir. Ancaq o, parlamentdəki fəaliyyətini davam etdirir.
1919-cu il iyulun 18-dən “Dəyanət” kommersiya şirkəti açır və xarici ticarətlə məşğul olmağa başlayır. Bu sahədə uğurlar əldə edir.
Behbud xan Almaniyada oxuduğu illərdə oranın aqrar sahəsinə yaxından bələd olmuşdu. Onun sonralar həmin ölkədən yumşaq buğda növləri gətirərək Qarabağda əkib-becərməsi öz bəhrəsini vermişdi. Bu diyara ilk avtomobilin gətirilməsi də, yolların abadlaşdırılması da Behbud xanın adı ilə bağlıdır.
O zaman “Müsavat” da sol qanadda formalaşmışdı. Onun fəaliyyəti istər partiya daxilində, istərsə də parlamentdə və cəmiyyətdə sabitliyin pozulmasına səbəb olurdu. Parlamentdə Qarabəyovun “İttihad”ı sağlam müxalifət sayılırdı. Sol qanadın əsas lideri Hacınski idi. Bitərəf qrupun rəhbəri Behbud xanın Hacınskiyə qoşulması burada ciddi platforma yaradırdı. Çünki Behbud xan böyük nüfuza malik idi. Hətta vaxtilə bəzi tədqiqatçılar Əhməd Ağaoğlu ilə birlikdə “Difai”ni yaratmış Qarabəy Qarabəyovun, Məhəmməd Həsən Hacınskinin, Behbud xan Cavanşirin sovet Rusiyası ilə diplomatik münasibətlər qurmaq tələbini təftiş etmişdilər. Onların bu məqsədə görə günahlandırılmasının isə əsası yox idi. Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra bolşeviklər peşəkar mühəndis kimi tanınan və xariclə əlaqələri olan Behbud xana toxunmurlar.
1920-ci ilin sonlarında Behbud xan Cavanşir Xalq Komissarları Sovetinin sədri Nəriman Nərimanovun tapşırığı ilə neft-mədən avadanlığı almaq üçün bir müddət Almaniyada yaşamalı olur. O, bu tapşırığı Cənubi Qafqaz Soveti Xarici Ticarət təmsilçisi kimi yerinə yetirirdi.
1921-ci ilin yayında Behbud xan Cavanşir həyat yoldaşı Tamara, qardaşları Surxay və Cümşüdlə İstanbula, Əhməd bəy Ağaoğlugilə qonaq gedir. Yazıçı-alim Vilayət Quliyev 1998-ci ildə nəşr olunmuş “Ağolular” kitabında bu məqama da toxunur. Orada Əhməd bəyin qızı Sürəyya xanımın xatirələrindən sitat gətirir: “Atam Maltadan qayıtdıqdan sonra erməni dostlarından bir professor bizə gələrək atamın ermənilərin qara siyahısında olduğunu, atamı sevən dost kimi onu xəbərdar etməyi özünə vəzifə bildiyini və buna görə də hərəkət etmək lazım gəldiyini söylədi... Azərbaycanın daxili işlər naziri Behbud xan Cavanşirin də ermənilərin qara siyahısında olması xəbərini almışdıq. O arada Cavanşir xanımı və iki qardaşı ilə Parisə getmək üçün İstanbula gəlmişdi. Özü vəziyyətə tez uyğunlaşan adam idi və bizim Şahzadə bağındakı evimizdə beş gün gizli yaşadı. Ancaq rus əsilli xanımı bu həbs həyatına dözə bilməyəcəyini söylədiyindən onlar evimizi tərk edib “Pere Palas” mehmanxanasında yerləşdilər. Ertəsi gün səhər tezdən Behbud xanın axşam “Pere Palas” mehmanxanasına gələrkən bir erməni tərəfindən vurulduğunu eşitdik”.
Beləliklə, 1921-ci il iyulun 17-də axşam, saat 23-də Behbud xan Cavanşir arvadı və qardaşları ilə “Təpədaşı” Ailə Kazinosunun italyan səfirliyinə baxan qapısından çıxaraq “Pere Palas” hotelinə gedərkən “Daşnaksütyun” partiyasının üzvü, Ermənistan ordusunun keçmiş əsgəri Misak Torlokyan tərəfindən üç güllə ilə qətlə yetirilir. Qatil həbs olunur.
Hadisə iyulun 17-si gecə baş verdiyindən bəzi mənbələrdə bu tarix iyulun 18-i kimi də göstərilir. Behbud xan Cavanşir 1921-ci il iyulun 20-də, ölümündən üç gün sonra Beşikdaşdakı Yəhya əfəndi dərgahında dəfn olunur. Bəzi qüvvələrin müqavimətinə baxmayaraq, onun dəfn mərasimi kütləvi nümayiş halını alır. Bu zaman onun qatili Misak Torlokyan İstanbuldakı “Kroker” hotelində, ingilis hərbçilərinin qərargahında saxlanılmışdı. Qəribədir ki, məhkəmə Misakın törətdiyi terror hadisəsini araşdırmaq əvəzinə millətlərarası münaqişəni qızışdırmaqla, baş vermiş hadisəni siyasiləşdirməklə məşğul idi.
Behbud xan Cavanşirin ölümü Murat Çulcunun “Erməni intriqalarının pərdəarxası: Torlokyan davası” kitabında da öz əksini tapıb. Belə ki, üç dəfə dalbadal açılan atəşdən sonra yaralı Behbud xan qatilin üzərinə gedərkən üzüstə yerə yıxılır. Tamara və Cümşüd qatilin silah tutan əlindən yapışmalarına baxmayaraq növbəti güllə Cümşüdün sol yanağını sıyırır. Qalatasaray mərkəzi karakolunun polis məmuru Əli əfəndi hadisə yerinə çatır, Misak Torlokyanın qollarını qandallayır.
Behbud xan xəstəxanaya çatdırılır. O, həmin vaxtadək də rus inqilabı və hərc-mərclik dövründə dəfələrlə sui-qəsdlərə məruz qalmışdı. Lakin özünü soyuqqanlıqla qoruya bilmişdi. Bəlkə də payına düşən ömür hələ bitməyibmiş... Bu dəfə isə vəziyyət başqa cür idi. O, həyatının sona çatdığını dərk etmişdi. “Cənablar, pəncərəni açın, hava çatışmır, mən ağırlaşıram” - demişdi. Beləliklə, xəstəxanaya çatdırılandan 35 dəqiqə sonra heç bir tibbi müdaxilə edilmədən dünyadan köçdü...
O zaman İstanbul ingilis işğalı altında idi. Odur ki, cinayət hadisəsindən 20 gün sonra cani ingilis hərbi tribunalında mühakimə edilir. Lakin erməni hiyləgərliyi burada da özünü göstərir. İşi elə qururlar ki, cinayətkar cəzasından qurtarır. Əhməd Ağaoğlunun qızı Sürəyya xanım məhkəmənin iştirakçısı kimi sonralar yazdığı “Bir ömür də belə keçdi” memuarında qeyd edir: “Nəhayət, məhkəmə bitdi. Prokuror qatil üçün ölüm cəzası istədi. Bu tələb hətta bizi çaşdırdı. Lakin prokuror 24 saat içərisində Türkiyədən uzaqlaşdırıldı. Yerinə gələn prokuror isə müttəhimə bəraət istədi və qatil Torlokyan gecə ikən qaçırıldı”.
Məhkəmə prosesində qatil Torlokyan az qala millət qəhrəmanına çevrilir. Məhkəmə həqiqətən siyasi bir iclasa, tədbirə çevrilir. Vəkil Hasruyan Behbud bəy Cavanşirin mətbuatda yayımlanan bəyanatına müraciət edir. Onun bolşeviklərlə əlaqəsi məsələsi gündəmə gətirilir.
“Azərbaycan” qəzetinin baş redaktoru olmuş Şəfi bəy Rüstəmbəyli Behbud xan Cavanşirin qatilinin məhkəməsində şahid qismində çıxış edir.
Şəfi bəy sözlərinin təsdiqi kimi Behbud xanın qəzetlərdə dərc olunmuş müraciətini xatırladır. Yazıdakı “bəzi məsuliyyətsiz şəxslərin soyğun və qəsdlərə yol verdiyi, onların hərbi məhkəmələrdə cəzalanacaqları” fikrini yada salır.
Qara Ağazadə Bakıda mart qırğınları zamanı şəhərdə iki böyük binadan biri olan, müsəlman mədəniyyətinə dair nadir kitabların saxlanıldığı İsmailiyyənin yandırılmasını xatırladır. Əhməd Həmidin erməni Mirzabekyanın binasının toxunulmaz qaldığını söyləyir.
Qacar nəslindən olan Ziba xanım silahları yığılmış müsəlmanlara ermənilərin hücumu barədə danışır: “Erməni məhəlləsindən güllələr yağırdı. Qətliamın üçüncü günü küçəyə çıxıb bizə yaxın olan yanğın yerlərinə getdim. On səkkizə qədər qadın və uşaq cəsədləri gördüm. Qarnı yarılmış hamilə qadının körpəsi qarnından çıxarılaraq parçalanmışdı. Yaşlı bir kişinin damarları kəsilərək həyatına ağır-ağır son qoyulmuşdu. Qətliam bizə paralel olan küçəyə qədər gəlib çatmışdı. Orada dayandırılmışdı”.
Şahid Yusif bəy Qasımov divara mıxlanmış uşağı, parça-parça edilmiş qadını xatırladır, Təzəpir məscidində təqribən 600-ə qədər cənazənin dəfnə hazırlandığını bildirir. Bakıda bir çox evlərin yandırıldığını söyləyir. Lakin bütün bunlar məhkəmə üzvləri tərəfindən soyuqqanlıqla qarşılanır. Şəfi bəy məhkəmənin gedişinə kəskin etirazını bildirir və işin düzgün aparılmasını tələb edir. Bütün bunlara baxmayaraq məqsəd qatili cəzasız qoymaq idi. Cinayət sübut edilsə də, tribunalın qərarı ədalətsiz və sarsıdıcı olur. M.Torlokyan bəraət alır.
Katalikos Amerikada ölüm ayağında
olan Misak Torlakyana xeyir-dua verir
44 illik ömründə Behbud xan çox çətinliklərdən çıxmış, çox imtahanlardan keçmiş və ölümlərdən qurtulsa da namərd erməni gülləsinə tuş gəlmişdi. Ölüm ayağında ikən son sözləri belə olub: “Mənim şəxsi düşmənim yoxdur. Məni ancaq ermənilər vura bilərlər” - demişdi.
Behbud xan Cavanşirin qəbrüstü abidəsi
Behbud xanın ölümündən sonra qardaşları Cümşüd və Surxay həmişəlik Türkiyədə qalırlar. Tamara isə ömür-gün yoldaşını itirəndən sonra yenidən ailə qurmur. Ömrünün sonunadək Moskva şəhərində tənha yaşayır.
Behbud xan Cavanşirin adı gələndə gözlərimiz önündə tarix vərəqlənir. Onun yaşadığı dövrün çətinlikləri, keşməkeşləri haqqında düşünürük. Bu igid insanın şəxsində namərd ermənilərin qətlə yetirdiyi Azərbaycan oğullarını xatırlayırıq. Nankor qonşularımızın istəyi Azərbaycanın məhz belə say-seçmə oğullarını aradan götürmək olub. Lakin onlar bilmirlər ki, “su gələn arxa bir də gələr”. Azərbaycan xalqı belə oğulları həmişə yetişdirir və qisas heç vaxt qiyamətə qalmır.
İRADƏ ƏLİYEVA,
Azərbaycan. - 2015.- 9 avqust.- S. 5.